Tradicionalno pozorišno dokumentarne izložbe na Susretima pozorišta/kazališta zauzimaju posebno mjesto. U godini kada se obilježavaju dvadeseti po redu, obnovljeni, Susreti organiziovane su pored ostalih i izložbe posvećene dramskim piscima, dramatičarima i rediteljima: Aleksandru Aci Popoviću, zatim Dimitriju Demetru, Josipu Frodenrajhu, Slobodasnu Stojanoviću i Josipu Kulundžiću.
PISAC TANANIH ŽENSKIH LIKOVA – ALEKSANDAR ACA POPOVIĆ
Dramski pisac Aleksandar Aca Popović je rođen 20. novembra / studenog 1929. godine u Ubu. Preminuo je 09.oktobra / listopada 1996. godine u Beogradu.
Završio je Treću mušku gimnaziju u Beogradu.
U pozorišni život ušao je 30. decembra 1964. godine premijerom predstave “Ljubinko i Desanka” u Ateljeu 212. Naredne godine premijerno je izvedena i njegova predstava “Čarapa od sto petlji”. Obije predstave naišle su na loše kritike, ali Aleksandar Aca Popović nije posustao. Nastavio je da piše, a njegova karijera krenula je uzlaznim putem.
Na Sterijinom pozorju 1966. godine izvedene su dvije njegove drame. Beogradsko Narodno pozorište izvelo je “Sablju dimiskiju”, a Atelje 212 “Krmeći kas”. Tada je dobio i specijalnu nagradu za dramski tekst.
Sredinom 70-ih u Barutani, ispod Kalemegdana, osnovao je neformalnu teatarsku grupu.
Početkom 90-ih premijerno je u Pirotu izvedena njegova predstava “Bela kafa”, a potom i na Sterijinom pozorju u Novom Sadu, gdje je dobio nagradu za komediju. Predstava Kult teatra “Tamna je noć” izvođena je u Švajcarskoj, ali i na Brodveju. Slede premijere predstava “Mrtva tačka”, ali i novo izvođenje “Razvojnog puta Bore Šnajdera”.
Nemoguće je tačno utvrditi koliko je djela Aleksandar Aca Popović napisao. Sačuvano je četrdesetak pozorišnih komada, pedesetak radio-drama, dvanaest televizijskih drama, oko pet stotina TV emisija i desetak dečjih romana.
Dobitnik je velikog broja književnih i pozorišnih nagrada, a 1996. godine proglašen je i za ličnost godine.
Kao rijetko koji dramski pisac Aleksandar Aca Popović je napisao veliki broj drama u kojima su dominantni ženski likovi. Zapravo on se se i određuje u dramskom smislu kao pisac tananih ženskih likova. Žene je Popović smatrao značajnijim od muškaraca, i zbog toga su žene bile glavni junaci njegovih djela.
Inače, junaci njegovih djela nastajali su na osnovu razgovora koje je Aca Popović vodio u narodu i sa narodom po pijacama, i gdje je dobro spoznao navike i govor običnog čovjeka.
Pozorište je bilo smisao života Aleksandra Ace Popovića. U teškim životnim trenucima potpno se okrenuo teatru i onome što on pruža.
UTEMELJITELJI MODERNOG HRVATSKOG KAZALIŠTA – DIMITRIJE DEMETAR I JOSIP FROJDENRAJH
Svojim kazališnim radom Dimitrije Demetar i Josip Frojdenrajh su doprinijeli stvaranju, u prvom redu, hrvatskog nacionalnog kazališta i scenske umjetnosti, potom periodike, novelistike i kritike. Utemeljitelji su modernog hrvatskog kazališta, budući da je njihova aktivnost doprinijela i dovela do formiranja Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu, kao nacionalnog hrvatskog kazališta. Demetrova „Teuta“ je prva istorijska drama kod Hrvata, a Frojdenrajhovi „Graničari“ su pučki igrokaz koji je uobličio u jednu cjelinu pomenutu formu kazališnog iskaza.
Istinktom pravih kazališnih ljudi spojili su hrvatsku životnu realnost s elementima bečke pučke komike. Tako su stvorili prototip nacionalnog pučkog igrokaza i istorijske drame. Izuzetno su poznavali tadašnje scenske zakonitosti koje su karakterizirali zanimljivi zapleti u predstavama, zatim živi govor, u kome se, uz tada neobično čist štokavski standard, javljaju regionalizmi i dijalektalne osobitosti. Uspijevali su da naprave spoj najrazličitijih psiholoških raspoloženja, koja su se ogledala u neprekidnom miješanju komičnih i tragičnih elemenata radnje.
VIŠE OD PISCA – SLOBODAN STOJANOVIĆ
Dramski pisac, reditelj i dramaturg Slobodan Stojanović je rođen 1937. godine u Đakovici, a preminuo 2000.godine u Požarevcu.
Bio je upravnik Narodne biblioteke u Požarevcu, umjetnički direktor Savremenog, danas Beogradskog dramskog pozorišta, urednik na Televiziji Beograd, profesor dramaturgije na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu.
U svom spisateljskom opusu je napisao 25 dramskih tekstova, 6 dramatizacija, 94 filmska scenarija i sinopsisa. Pisao je i pripovjetke, pjesme i eseje. Njegovi najpoznatiji filmovi i TV scenariji su Više od igre, Držanje za vazduh, Osma ofanziva, Igmanski marš, Siroče, Idemo dalje, Jastuk groba mog, Erogena zona, Smoki, Osam stotina žena, Učitelj; drame: Opasna voda, Golubovići, Ptic i ptica…; adaptacije: Lažni car Šćepan Mali, Smrt Maksima Crnojevića; knjige proze: Povodom mokrog snega, Otrčao, Devojka sa lampom 36. g., Ljubavna priča sa srećnim završetkom… Ali televizijska serija Više od igre ostala je njegov zaštitni znak.
Od dramskih tekstova izvedenih širom južnoslovenskog prostora izdvajaju se drame: „Opasne vode”, „Prenoćište”, „Ti si to”, „Zemlja ljiljana od Kulina bana i dobrijeh dana”, „Mornari nepoznatog pravca”, „Kuća na brdu“, i dr.
Potpisuje i režiju za veliki broj pozorišnih predstava nastalih u produkciji BNP, odnosno Narodnog pozorišta u Zenici, kao i narodnih pozorišta u Mostaru i Tuzli.
Iako je bio više od pisca, Slobodan Stojanović je držao do mišljenja da je umjetnost sastavljanja i „pričanja priča najstarija, ali i najveća umjetnost”. Kroz svoje tekstove je dokazivao i pokazivao da je priča jedini način da se kako-tako ovlada haosom i da se odupre ništavilu. Bez priče, kako je isticao Stojanović, čovjek ne može da sredi svoj život. A ako u to sredjivanje uđe i rediteljski nerv, dobija se svaki put duboko poniranje u djelo i jedno uvijek novo, i novo njegovo iščitavanje.
PISAC EKSPRESIONISTIČKIH DRAMA – JOSIP KULUNDŽIĆ
Dramski pisac, damatičar, reditelj i teoretičar drame Josip Kulundžić je rođen u Zemun,
Prvog avgusta / kolovoza 1899. godine. Preminuo je Beograd, 1. decembra / prosinca 1970. godine u Beogradu.
Završio je gimnaziju u Zemunu (1918). Studirao je medicinu u Innsbrucku, filozofiju u Beogradu, te dramaturgiju i opernu režiju u Berlinu, Dresdenu, Parizu i Pragu. Radio je kao pomoćnik dramaturga (1921–23) i dramaturg (1926–27), u zagrebačkom HNK. Bio je i reditelj u osječkom Hrvatskom narodnom kazalištu (1928–29), i beogradskom Narodnom pozorištu (1929–37). Bio je uposlenik i Narodnog pozorišta Dunavske banovine u Novom Sadu (1937–39). Reditelj je i u Umjetničkom pozorištu u Beogradu (1939–42). Od 1947. godine, u beogradskom Narodnom pozorištu je reditelj u Operi.
Od 1952. godine do penzionisanja (1969) je redovni profesor na Akademiji za pozorište, film, radio i TV u Beogradu, i to, prvo, pozorišne režije, pa glume, a od 1962. godine dramaturgije.
U svojim dramskim tekstovima, koji pripadaju ekspresionističkoj dramskoj baštini,
Josip Kulundžić je posebnu pažnju poklanjao kreiranju dramske dimenzije uloga. Takođe, unosio je nove koncepcije o rasporedu hora na sceni, te naglašavao realistički rediteljski pristup u radu na glumačkom izrazu, i u izražavanju scenske dimenzije opere. U svojim dramskim tekstovima naglašava poetiku slučaja, s temeljnim načelom izmjene realističkih i subjektivno-irealnih zbivanja.
Pišu: Srđan Vukadinović, Jakov Amidžić
Foto: Dejan Đurković