Još jedna specifičnost u prezentaciji teatarskih Susreta u Brčkom praktikuje se od 2020. godine, od godine kada je pandemija COVID-a 19 postala gospodar života i smrti u čitavom svijetu. U nemogućnosti da se što životnije predstave programski sadržaji pribjeglo se tada snimanjima, a potom prikazanjima kazališnih događanja u televizijskom formatu koji su emitovale razne televizije, a prije svega vjerni pratilac ovog Festivala HIT televizija iz Brčkog. Mnogi od tih sadržinskih segmenata prikazani su i koncipirani kao okrugli stolovi. Tako je u povodu pola stoljeća, odnosno četrdeset festivalskih formata, organizovan i okrugli sto u televizijskom formatu koji se bavio pedestogodišnjicom Teatralija u Gradu na Savi.
Festivalska dešavanja u okviru Susreta profesionalnih pozorišta, odnosno Susreta pozorišta / kazališta BiH u Brčkom, pet decenija. U pomenutom trajanju desetak godina se Susreti nisu održavali zbog bezumnog rušilačkog pohoda na Bosnu i Hercegovinu. Pozorište je tada, za jednu dekadu ustuknulo pred naletom destruktivnog ponašanja. I poslije osamnaest Susreta, kada je vakuum neodržavanja prošao, krenulo se u obnovu brčanskog Festivala, druge godine XXI vijeka. Ali, i tada neki pohodi i to iz dijela BH pozorišnog institucionalnog sistema zasnovani na ličnim kompleksima, interesnom i klanovskom nezaježljivošću su pokušali osujetiti obnavljanje festivalskih dešavanja u Brčkom. Nije se uspjelo u tome, kao ni dvije decenije kasnije kada se vanumjetničkim, neestetskim, profiterskim i neprincipijelnim razlozima, na gotovo identičan način, i iz istovjetnih razloga, pokušalo obezvrijediti Susrete pozorišta / kazališta.
U svim tim pokušajima destruktivnog djelovanja najstrpljivija je bila brčanska publika koja je nanovo izgrađivala svoje kazališne navike i ostajala dostojna u svemu tome. Koncepcijske promjene Festivala kakve je zahtijevalo vrijeme je dovodilo do mijena koje nisu bile česte, ali su u prvi plan stavljale pozorišnog gledaoca u Brčkom, kasnije u Brčko distriktu. Tako se od Susreta profesionalnih pozorišta Bosne i Hercegovine, pa preko Susreta pozorišta / kazališta BiH stiglo do Internacionalnih teatarskih Susreta Brčko distrikta BiH koji postaju neraskidiva tačka poveznica publike i predstave, odnosno predstave i Brčko distrikta.
Festivalski kontinuitet djelovanja
Ne ističe se bez razloga da je bosansko – hercegovačka pozorišna produkcija iz godine u godinu sve lošija, uz neki izuzetak (pojedinac – protagonista ili projekat) koji bljesne u/na teatarskom nebu. Nedostatak pozorišne produkcije koji bi ukazao na svu kvalitativnu raznolikost i spektar izražajnih sredstava, estetika i poimanja teatra je nešto što je evidentno. Ono što u jednom kontinuitetu djeluje u teatarskom ambijentu bosansko – hercegovačkog društva su, izgleda, jedino pozorišni festivali. Znači to da je dominantan određeni manifestacioni oblik teatarske kulture. Pozorišni festivali bi trebalo da su organska posledica kontinuiranog bavljenja teatarskom djelatnošću, tokom određenog vremenskog perioda, koji se najčešće ispoljava ili određuje kao pozorišna sezona ili teatarska godina. Ispoljenog teatarskog kontinuiteta, iskazanog u određenoj repertoarskoj politici, u bosansko – hercegovačkom pozorišnom biću nema, tako da svoj cjelogodišnji teatarski kontinuitet ispoljavaju i žive, samo, festivali.
Nepisano je pravilo da se pozorišni festivali, u smislu razmatranja njihovih dometa, ozbiljnije tretiraju tek poslije prve decenije bitisanja u određenom teatarskom ambijentu. A već festivalsko trajanje od pet decenija je istorija i festivalskog podsistema i cjelokupnog pozoršta.
Ono što je nesporno je da je teatarski festival u Brčkom, u tako višedecenijskom trajanju, postao prepoznatljiv po svojoj profilaciji, koja se samo, i to na prvi pogled, u pojedinim segmentima preklapa sa nekim drugim programskim profilacijama određenih festivala u regionu. Pored te prepoznatljive profilacijske osnove, Internacionalni teatarski susreti Brčko distrikta imaju još dva specifikuma ozbiljnog i nezaobilaznog susreta protagonista i djela iz oblasti teatra. Prvi je taj što je ovaj Festival jedan od kompeticijskih regionalnih festivala. Kompeticijske karakteristike brčanskog Festivala sadržane su u činjenici da ima selektora, da ima žiri i da ima nagrade. To je nešto što ovaj Festival svrstava u grupu hijerarhijski visoko pozicioniranih festivala u BiH i regionu. Druga specifičnost brčanskih Internacionalnih susreta je sadržana u činjenici da ovaj segment festivalskog podsistema, već od 2007. godine, preuzima ulogu regionalnog festivala koji okuplja pozorišne projekte rađene po tekstu autora koji pišu na jednom od tri službena jezika u Bosni i Hercegovini (bosanski, hrvatski, srpski). Regionalna dimenzija brčanskih Susreta je zapravo utemeljena na dvadeset i četvrtom po redu, kada su gostovali pozorišni poslenici: iz Srbije (Jugoslovensko dramsko pozorište iz Beograda) sa predstavom „Hadersfild“, zatim Kazalište Gavella iz Zagreba sa komadom „Sinovi umiru prvi“ i Nikšićko pozorište iz Crne Gore sa predstavom „Siroti mali hrčki“.
Pet decenija egzistiranja kazališnih Susreta u Brčkom je više nego dovoljan period za temeljitu analizu njegove pozicije u festivalskom podsistemu i izvođenje generalnih vrijednosnih zaključaka. To je period koji je dovoljan da se zbog kompeticijskih karakteristika i regionalne dimenzije ovaj Festival posmatra kao nešto što ima ključne konstante za kvalitativno visoko pozicioniranje u pozorišnom biću jednog konkretnog realiteta, i onog šireg regionalnog.
Konceptualne mijene brčanskih Teatralija
Od prvog do sedamnaestog, Festival je nosio naziv Susreti profesionalnih pozorišta Bosne i Hercegovine i to su Susreti kontinuiteta. Osamnaesti Festival koji je organizovan u predvečerje razarajućih dešavanja, 1991. godine, nosio je naziv „Revija profesionalnih pozorišta Bosne i Hercegovine“. Poslije pauze od desetak godina, 2002. godine su organizovani obnovljeni, od tada pa do 2021. godine Susreti pozorišta / kazališta Bosne i Hercegovine. Od 2022. godine to su Internacionalni teatarski susreti Brčko distrikta BiH. I prvi Susreti iz ove razvojne faze su Susreti obnove kontinuiteta, dok su poslednji Susreti – Susreti kvaliteta.
Par predstava koje su izvedene na prvim Susretima, kao i na Reviji profesionalnih pozorišta BiH su bila djela stranih autora. Već na XXXIX Teatarskim susretima u zvaničnoj konkurenciji festivalska publika ima priliku da vidi nekoliko predstava stranih autora (Molijer, Nina Rejn).
U okviru prvih Susreta dešavalo se mnogo toga značajnog za bosanskohercegovački teatarski sistem. Bila je to zaista vrhunska pozorišna i umjetnička ponuda koja je Brčko pretvorila u mjesto kreativnih susretanja aktera i protagonista. Takva ponuda je i stvarala i razvijala navike kod publike u jednoj sredini koja nije imala profesionalno pozorište, ali koja je znala da procijeni duh profesionalizma i kvaliteta u teatarskoj umjetnosti.
Poslije desetogodišnje stanke (1991-2002) prouzrokovane dekonstruktivnim dešavanjima u Bosni i Hercegovini, druge godine trećeg milenijuma, obnovljeni su Susreti pozorišta BiH u Brčkom. Koncept Festivala je determinisan dramskim tekstom pisanim na jednom od tri jezika (bosanski, hrvatski, srpski) kojim govore konstitutivni narodi u Bosni i Hercegovini. Jezičke različitosti dramskih tekstova, kao jedno od bitnih identitetskih svojstava tri konstitutivna naroda koji egzistiraju u BiH su ono po čemu je ovaj Festival prepoznatljiv u teatarskim i kulturnim krugovima. Navedena prepoznatljivost je bitna kvalitativno manifestna odrednica obnovljenih Susreta pozorišta BiH. Prepoznatljiva odrednica Festivala je sadržana u karakteru ovog Festivala kao jedinog državnog u prvim godinama trećeg milenijuma. Naime, do prvih obnovljenih Susreta, 2002. godine, ili u ukupnom omjeru devetnaestih po redu, u Bosni i Hercegovini nije bilo prostora, ambijenta ili mjesta susretanja, bilo festivalskog, bilo nekog drugog teatarskog ili kulturnog, na kome su i u kome su svoja ostvarenja prikazivali poslenici iz oba BH entiteta. Devetnaesti Susreti pozorišta Bosne i Hercegovine koji su održani od 31. oktobra do 8. novembra 2002. godine su prvi Festival koji je imao državni karakter i na kome su učešća uzeli pozorišni ansambli iz Federacije BiH i Republike Srpske. Dva navedena prepoznatljiva odredišna znaka su središnje mjesto u organizovanju Susreta pozorišta BiH i veoma značajni strukturni segmenti festivalskog pozorišnog bića.
Teatarsko biće obnovljenih Susreta pozorišta BiH u Brčkom je veoma kompleksno i sačinjavaju ga: pozorišna djela i predstave u okviru programa Susreta, pozorišne kuće u čijoj produkciji su nastala pozorišna djela koja se prezentuju publici u najsjevernijoj teatarskoj luci Bosne i Hercegovine, pa onda autori dramskih djela koji pišu na bosanskom, hrvatskom ili srpskom jeziku. Taj složeni pozorišni organizam festivalskog bića sačinjavaju još i: glumci, reditelji, scenografi, kostimografi, autori muzike i veliki broj drugih stvaralaca i protagonista koji su učestvovali ili učestvuju u izvođenju predstava na daskama brčanskog Doma kulture. Sastavni dijelovi toga pozorišnog organizma su i štampa kao i ostali mediji koji prate Festival.
Neizostavni dio Susreta pozorišta je publika koja svake noći tokom trajanja Festivala u velikom broju prati dešavanja na pozornici i oko nje. Pored naznačene prepoznatljivosti nešto je još veoma bitno za Susrete, a to je da se ovom Festivalu dogodila publika kao najznačajniji dio jednog pozorišnog čina kome je sve podređeno. I još jedno specifično obilježje konstituiše cjelinu pozorišnog bića Susreta, a tiče se mladih dramskih stvaralaca koji u okviru susreta Akademija dramskih, odnosno scenskih umjetnosti, svake godine (od 2002-2006), sa izuzetkom 2004. godine, pokazuju da budućnost bosansko – hercegovačkog teatra počiva na njima, i da su oni sutra ti koji će Susrete pozorišta BiH u Brčkom držati i voditi u određenom energijskom i stvaralačkom kontinuitetu.
U velikoj mjeri konceptualno, programski i finansijski samoodrživ Festival u Brčkom pokazuje da se mnoge barijere, pa i one najteže i najkomplikovanije, mogu prevazilaziti i prevazići ako se isti zalaže i predstavlja podsticaj za bolju društvenu stvarnost i razvoj teatarske umjetnosti.
Pišu: Srdjan Vukadinović i Jakov Amidžić
Foto: Dejan Đurković